Από τότε που έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνιση τους έχουν αλλάξει αλλά και κυριεύσει τη ζωή μας. Χωρίς αυτές κανένα νοικοκυριό και καμιά επιχείρηση δεν μπορεί να λειτουργήσει, ενώ η ανθρωπότητα είναι πλήρως εξαρτημένη από αυτές. Ο λόγος για τις ηλεκτρονικές και ηλεκτρικές συσκευές που εξελίσσονται ραγδαία, αφήνοντας πίσω τους πολλές ξεπερασμένες «γενιές» και εκατομμύρια τόνους ηλεκτρονικών αποβλήτων που μολύνουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον.

Τα τελευταία επτά χρόνια έχει σημειωθεί τεράστια αύξηση των ηλεκτρονικών σκουπιδιών σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ το 2016 είχαν συσσωρευτεί στον πλανήτη 44,7 εκατομμύρια τόνοι ηλεκτρονικών σκουπιδιών, ενώ το 2021 θα έχουν ξεπεράσει τα 52 εκατομμύρια τόνους. Κι αυτό είναι λογικό αν αναλογιστεί κανείς ότι ζούμε σε κοινωνία με περισσότερες συσκευές, που έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής, ενώ ταυτόχρονα καταναλώνουμε περισσότερο.

Τα λεγόμενα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά σκουπίδια μπορεί να προέρχονται κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Η.Π.Α., αλλά μόλις το ένα τρίτο των ειδών αυτών ανακυκλώνεται στη χώρα που χρησιμοποιεί. Χιλιάδες είναι οι τόνοι των ηλεκτρονικών απορριμμάτων που εξάγονται σε φτωχότερες χώρες της Αφρικής και της Ασίας όπου τα μεταχειρισμένα εξαρτήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και τα ανακυκλωμένα μέταλλα είναι προσοδοφόρα προϊόντα. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι το 30% των εισαγωγών των μεταχειρισμένων προϊόντων ήταν άχρηστο, καταρρίπτοντας το επιχείρημα ότι αρκετά ηλεκτρικά είδη μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι στις ευρωπαϊκές χώρες ισχύουν ειδικοί κανόνες διάθεσης των απορριμμάτων. Βασική αρχή είναι ότι πρέπει να γίνεται εξειδικευμένη και περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των συγκεκριμένων αποβλήτων στην ίδια τη χώρα ή εντός της ΕΕ. Όμως μεγάλο μέρος αυτών των εξαγωγών είναι παράνομες ή διεξάγονται σε γκρίζες, από νομική σκοπιά, ζώνες. Σύμφωνα μάλιστα με ελέγχους της αστυνομίας και των τελωνειακών αρχών σε λιμάνια της Ευρώπης, ολόκληρα κοντέινερ με ηλεκτρονικά σκουπίδια μεταφέρονται εκτός ΕΕ για «ανακύκλωση».

Παρόλο που όλες αυτές οι «άχρηστες» συσκευές περιέχουν υλικά κάποιας αξίας (όπως μέταλλα), από τον τεράστιο αριθμό των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριμμάτων μόνο ένα πολύ μικρό μέρος συγκεντρώνεται και ανακυκλώνεται με κατάλληλο και ασφαλή τρόπο.

Οι επιστήμονες και οι ειδικοί έχουν ανιχνεύσει σε αυτά επιβλαβής ουσίες -όταν απελευθερωθούν στο περιβάλλον- για τον ανθρώπινο οργανισμό και την οικολογική ισορροπία του πλανήτη, όπως κάδμιο, μόλυβδο, υδράργυρο, εξασθενές χρώμιο και βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας. Ωστόσο, η μεγαλύτερη ανησυχία των αρμόδιων αρχών είναι πως πολλοί από όσους εργάζονται σε χωματερές με ηλεκτρονικά σκουπίδια στην Αφρική είναι παιδιά, μερικά μάλιστα ηλικίας μόλις πέντε ετών. Αυτός είναι και ο λόγος που δημιουργούν μια ιδιόμορφη και επικίνδυνη κατηγορία αποβλήτων που χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης.

Το πρόβλημα της Γκάνας

Η Γκάνα είναι μία από τις κύριες χώρες εισαγωγής ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών σκουπιδιών στον κόσμο. Παλιές τηλεοράσεις, κινητά τηλέφωνα, ψυγεία, πλυντήρια ή και αυτοκίνητα ρίχνονται απλά στη φωτιά. Ενήλικες, νέοι και παιδιά που εργάζονται στις χωματερές αυτές εισπνέουν τα άκρως δηλητηριώδη αέρια που παράγονται, όταν αυτά τα σκουπίδια καίγονται, ενώ την ίδια στιγμή τα δηλητηριώδη υγρά μολύνουν το υπέδαφος και το νερό.

Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι, ότι ορισμένες από τις πιο επικίνδυνες χημικές ουσίες στη Γη εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα της Γκάνα από παράνομα ηλεκτρονικά απόβλητα που προέρχονται από την Ευρώπη. Σύμφωνα με νέα έκθεση δύο περιβαλλοντικών ομάδων που παρακολουθούν τη διάθεση ηλεκτρονικών αποβλήτων, τα αυγά στην παραγκούπολη Agbogbloshie στην πρωτεύουσα της Γκάνα, την Άκκρα, όπου οι κάτοικοι χωρίζουν τα απόβλητα για την ανάκτηση μετάλλων, περιέχουν επικίνδυνα επίπεδα διοξινών και πολυχλωροδιφαινυλίων (PCBs) μεταξύ άλλων επιβλαβών ουσιών.

Οι ερευνητές για τις δύο ομάδες, το Ipen και το Basel Action Network, ανέλυσαν τα αυγά των κοτόπουλων ελεύθερης βοσκής στο Agbogbloshie, που φιλοξενεί περίπου 80.000 ανθρώπους, οι οποίοι ζουν κυρίως με την ανάκτηση και την πώληση χαλκού και άλλων μετάλλων από τα ηλεκτρονικά απόβλητα.

Eπικίνδυνες τοξικές ουσίες

Η ανάλυση έδειξε ότι ένας ενήλικας που τρώει μόνο ένα αυγό στην παραγκούπολη θα υπερβεί τα όρια της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων σχετικά με τις χλωριωμένες διοξίνες, σχεδόν 220 φορές. Οι διοξίνες είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς ακόμη και σε μικρές συγκεντρώσεις, αλλά στα αυγά υπήρχαν και άλλες τοξικές χημικές ουσίες σε παρόμοιες ανησυχητικές συγκεντρώσεις.

Η έκθεση υπογράμμισε και πάλι τα προβλήματα ρύθμισης της μεταφοράς τοξικών αποβλήτων από την Ευρώπη σε αφρικανικές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γκάνα, η Τανζανία και η Νιγηρία, γεγονός που οδήγησε σε έκκληση για αυστηρότερη εφαρμογή της ρύθμισης των επικίνδυνων αποβλήτων στο πλαίσιο της σημερινής Σύμβασης της Στοκχόλμης.

Η ανάλυση των αυγών πραγματοποιήθηκε από το Basel Action Network, το οποίο τοποθετούσε μόνιτορ σε απόβλητα από την Ευρώπη και τα παρακολούθησε στην Γκάνα και σε άλλες χώρες, σύμφωνα με τον Guardian.

Από τη μεριά τους οι ακτιβιστές ζητούν αυστηρότερη εφαρμογή των κανόνων που διέπουν τη μεταφορά αποβλήτων που περιέχουν τοξικές χημικές ουσίες, προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή τους σε χώρες χωρίς την υποδομή για την ασφαλή διάθεσή τους.

«Η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει τα τοξικά ηλεκτρονικά της απόβλητα και όχι να τα μεταφέρει σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Γκάνα, όπου τα επικίνδυνα χημικά μολύνουν τους πληθυσμούς (ιδιαίτερα τους ευάλωτους) και το περιβάλλον», δήλωσε ο Sam Adu-Kumi της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος της Γκάνα, απαντώντας στα ευρήματα. «Οι αφρικανικές χώρες δεν πρέπει πλέον να χρησιμοποιηθούν ως έδαφος για την απόρριψη ηλεκτρονικών απορριμμάτων, καθώς δεν διαθέτουμε την τεχνολογική ικανότητα αντιμετώπισης αποβλήτων που περιέχουν υψηλά επίπεδα οργανικών ρύπων», πρόσθεσε.

Αλλά και ο Jindrich Petrlik, κύριος συντάκτης της έκθεσης έκανε δηλώσεις σχετικά με το επίμαχο θέμα. «Οι διοξίνες είναι εξαιρετικά τοξικές σε πολύ μικρές ποσότητες. Υπάρχει έντονη ανησυχία όταν οι ουσίες αυτές εντοπίζονται. Ωστόσο, η δειγματοληψία μας αποκάλυψε ότι τεράστιες ποσότητες αυτών των ιδιαίτερα τοξικών χημικών ουσιών φθάνουν στην Αφρική σε ηλεκτρονικά απόβλητα και εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα», ανέφερε χαρακτηριστικά.