Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι αρκετά διαδεδομένη η άποψη ότι εκείνοι που αποφασίζουν να μην είναι συμμορφωμένοι με τις φορολογικές τους υποχρεώσεις, δηλαδή, όσοι εντάσσονται στην κατηγορία «φοροφυγάδες», λαμβάνον την απόφαση ζυγίζοντας τα οφέλη και τα κόστη από την επιλογή τους. Αν τα κόστη για την μη συμμόρφωση υπερβαίνουν τα οφέλη από τη συμμόρφωση, τότε η ορθολογική τους επιλογή είναι η συμμόρφωση με τον νόμο. Αν από την άλλη πλευρά, τα οφέλη από την μη συμμόρφωση υπερβαίνουν τα κόστη από τη συμμόρφωση, τότε επιλέγουν την μη συμμόρφωση. Σε αυτό το πλαίσιο, η μη συμμόρφωση θεωρείται ως επικίνδυνη επιλογή αν, (α) ο κίνδυνος από την αποκάλυψή της είναι μεγάλος, (β) οι ποινές που σχετίζονται με τη μη συμμόρφωση είναι υψηλές και (γ) η μη συμμόρφωση αντιμετωπίζεται άμεσα από τις φορολογικές και δικαστικές αρχές. Αυτή είναι, επιγραμματικά, η βασική λογική που διέπει τις αποφάσεις της φορολογικής αρχής και σχετίζεται με επιλογές που στοχεύουν στην αποτροπή του φαινομένου της φοροδιαφυγής.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η άποψη ότι η διαδικαστική δικαιοσύνη παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή για φορολογική συμμόρφωση ή για φοροδιαφυγή. Η θέση αυτή στηρίζεται στην παραδοχή ότι η φορολογική αρχή πρέπει να είναι ουδέτερη στις αποφάσεις της και να αντιμετωπίζει τους φορολογούμενους με δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, σεβασμό, όπως και να τους δίνεται η δυνατότητα να εκφράζουν τις απόψεις τους για φορολογικά θέματα (όλα τα παραπάνω είναι στοιχεία της διαδικαστικής δικαιοσύνης). Εφόσον συμβαίνει αυτό, οι φορολογούμενοι το εκτιμούν και έχουν την ηθική υποχρέωση να τηρούν τον νόμο. Κατά συνέπεια, η άσκηση εξουσίας εκλαμβάνεται ως νόμιμη και οι φορολογούμενοι έχουν, όλο και λιγότερο, την τάση να μη παραβαίνουν τον νόμο.

Παράγοντες που συμβάλουν στην επιτυχία της διαδικαστικής δικαιοσύνης για την φορολογική συμμόρφωση είναι το αίσθημα νομιμότητας που έχουν οι φορολογούμενοι για τις αποφάσεις της φορολογικής αρχής. Η δικαιοσύνη προωθείται καλύτερα μέσω της διαδικαστικής δικαιοσύνης. Η δίκαιη αντιμετώπιση από την φορολογική αρχή, ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ αυτών που έχουν τη διοικητική αρμοδιότητα, εκείνων που κατέχουν την πολιτική εξουσία και της ευρύτερης κοινωνικής ομάδας στην οποία και οι δύο ανήκουν. Η παραπάνω σχέση υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι εσωτερικεύουν τους κανόνες και τις αξίες της ομάδας στην οποία ανήκουν (θεωρούν την εξουσία της ομάδας ως νόμιμη και εφαρμόζουν τους νόμους αυτής της ομάδας). Η προσκόλληση στους κανόνες της ομάδας, μπορεί να περιλαμβάνει εφαρμογή των νόμων της, σεβασμό στις αρχές της και το αίσθημα να είναι κάποιος νομοταγής πολίτης της ομάδας. Ουσιαστικά, οι ομαδικοί κανόνες σχετίζονται με τους ηθικούς κανόνες που αναμένεται να υπάρχουν στην κοινωνία. Επιπρόσθετα, η ταύτιση άμεσα επηρεάζει τη συμπεριφορά συμμόρφωσης, καθώς αυτός που ταυτίζεται πιο πολύ με μια ομάδα, φροντίζει να διασφαλίζει τα αποτελέσματα της ομάδας να είναι και για το δικό του όφελος. Η φοροδιαφυγή μπορεί να ωφελεί έναν άνθρωπο (ούτως ή άλλως, η φοροδιαφυγή δεν έχει οποιοδήποτε κοινωνικό όφελος), είναι όμως επιζήμια για την ομάδα στο σύνολό της.

Επιστημονικές έρευνες των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι η νομιμότητα και η κοινωνική ταύτιση έχουν τη δυνατότητα να προβλέπουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη συμπεριφορά φορολογικής συμμόρφωσης από ό,τι η αντιλαμβανόμενη επικινδυνότητα για την ύπαρξη διοικητικών και δικαστικών ποινών (χρηματικά πρόστιμα, κλείσιμο επιχειρήσεων, φυλάκιση, κ.λπ.). Οι αντιλήψεις για νομιμότητα και κοινωνική ταύτιση διαμεσολαβούν στο αποτέλεσμα της διαδικαστικής δικαιοσύνης για την φορολογική συμμόρφωση. Επίσης, τα αισθήματα στιγματισμού παίζουν έμμεσο ρόλο στην πρόβλεψη της συμμόρφωσης μέσω της αντίληψης για νομιμότητα και της ταύτισης του πολίτη ως φορολογικά συμμορφωμένου. Τα υψηλότερα επίπεδα στιγματισμού έχουν άμεση σχέση με τα χαμηλότερα επίπεδα αντιλαμβανόμενης νομιμότητας και τα υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής ταύτισης.

Εν κατακλείδι, οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές της φορολογικής αρχής για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής ενδέχεται να έχουν καλύτερα αποτελέσματα εφόσον προωθούν μακροπρόθεσμα την εθελοντική φορολογική συμμόρφωση. Εάν θέλει να προωθήσει τη συμμόρφωση μέσω των νόμων και των εγκυκλίων οδηγιών της, η διαδικαστική δικαιοσύνη φαίνεται ότι παρέχει τα απαραίτητα μέσα για να επιτευχθεί αυτό. Και αυτό διότι η διαδικαστική δικαιοσύνη αναπτύσσει τόσο τη νομιμότητα, όσο και τους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ του ατόμου και της ομάδας του οποίου εκπροσωπεί την εξουσία. Τα παραπάνω με τη σειρά τους, παρακινούν τους ανθρώπους να έχουν τις απόψεις και τη συμπεριφορά τους ταυτόσημες με τις προσδοκίες της ομάδας. Η νομιμότητα της φορολογικής αρχής είναι σημαντική για να ενισχυθεί η συμπεριφορά συμμόρφωσης, όπως και η κοινωνική ταύτιση, η οποία λειτουργεί ως ένας ενδογενής μηχανισμός παρακίνησης για την τήρηση και την εφαρμογή των νόμων.