Το διαδίκτυο είναι μια πολύτιμη πηγή ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Ωστόσο κρύβει παγίδες, πολλές από από τις οποίες είναι επικίνδυνες. Τα τελευταία χρόνια, τα fake news έχουν λάβει τεράστιες διαστάσεις στην καθημερινή ειδησεογραφία από ιστοσελίδες που αυτοχαρακτηρίζονται «ειδησεογραφικές», όσο και από άλλες που δημιουργούν «ειδήσεις» για λίγα κλικς παραπάνω.

Ads

Όπως οι Ghostbusters στην γνωστή ταινία κυνηγούσαν φαντάσματα, έτσι μια ομάδα 7 ανθρώπων έχουν γίνει οι «Fake News Βusters» που κυνηγούν τις ειδήσεις – φαντάσματα του ελληνικού διαδικτύου! Πρόκειται για τα ellinikahoaxes.gr, μια παρέα που με όπλο της τις αποδείξεις καταρρίπτει τους μύθους της ενημέρωσης. Όπως λένε: «Η προσπάθειά μας δεν είναι σταυροφορία. Είναι πρώτα δική μας ανάγκη να γνωρίζουμε την αλήθεια, την οποία θέλουμε να μοιραστούμε. Αυτό που δεν καταπίνουμε εμείς ‘αμάσητο’, επιθυμούμε να το γνωρίζετε κι εσείς».

Ιδρυτής των ellinikahoaxes.gr είναι ο Θοδωρής Δανιηλίδης, ο οποίος από ναρκαλιευτής αποφάσισε να καθαρίσει τις νάρκες των ψευδών ειδήσεων του διαδικτύου. Ο Θοδωρής ως χρήστης του διαδικτύου δεν ακολούθησε ποτέ το «πίστευε και μη ερεύνα» και πάντα πριν πιστέψει μια είδηση την ερευνούσε. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα των ellinikahoaxes.gr, που από  τον κόσμο των ιδεών, έγινε πραγματικότητα στον διαδικτυακό κόσμο, όταν εκείνος έγινε ένας απέραντος σκουπιδότοπος. Γιατί αυτός ο υπέροχος κόσμος που συσσωρεύει το σύνολο της γνώσης κατάντησε έτσι; «Γιατί ένας ολόκληρος πλανήτης βρίσκεται σε κρίση», λέει ο Θοδωρής στο tvxs.gr, και παρατηρεί ότι κατά την τελευταία δεκαετία που η Ελλάδα πέρασε την μεγάλη περιπέτεια της κρίσης το φαινόμενο της διασποράς ψευδών ειδήσεων γιγαντώθηκε.

Πώς γεννιέται όμως μια ψεύτικη είδηση; «Τα fake news και τα hoaxes δεν έχουν συγκεκριμένη γέννηση», λέει.  «Τα αίτια της γέννησης τους ωστόσο είναι συγκεκριμένα», σημειώνει. «Μπορεί η αρχή να γίνει με μια παρεξήγηση. Κάτι να άκουσε κάποιος, να μην το άκουσε όμως σωστά, να το μετέφερε λάθος και να ξεκίνησε από εκεί. Μπορεί να γίνεται κι επίτηδες για λόγους προπαγάνδας. Ή μπορεί να πρόκειται για ένα σατιρικό δημοσίευμα το οποίο δεν κατάλαβε κάποιος και το αναμετάδωσε ως είδηση με αποτέλεσμα να το αναδημοσιεύουν από αυτόν κι άλλοι. Όπως για παράδειγμα συνέβη με το περίφημο επίδομα σφραγίδας», μας εξηγεί.

Ads

Το ερώτημα που προκύπτει είναι το ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά που κάνουν μια fake είδηση να έχει μεγαλύτερη απήχηση από μία πραγματική; «Το ψεύτικο είναι πάντα εντυπωσιακό! Αφού κατασκευάζεις ένα ψέμα, μπορείς να το κάνεις όσο εντυπωσιακό θέλεις», λέει ο ιδρυτής των ellinikahoaxes.gr και σημειώνει επίσης ότι «τα Fake News και τα Hoaxes κάνουν συνήθως επίκληση στο συναίσθημα». «Για αυτό οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται έξι φορές πιο γρήγορα από τις πραγματικές, όπως αποκάλυψε η μεγαλύτερη έρευνα που έγινε ποτέ για το φαινόμενο, από το Media Lab του Πανεπιστημίου ΜΙΤ», σημειώνει χαρακτηριστικά. «Η αλήθεια, είναι επίσης ότι ακόμα και η κατάρριψη των Fake News έρχεται σε δεύτερο χρόνο και δεν έχει την ίδια απήχηση», λέει στον αντίποδα.

«Αυτό το έχουν καταλάβει διάφορα blogs και δημοσιεύουν επί τούτου Fake News γιατί μεγαλύτερη απήχηση, σημαίνει και περισσότερα clicks και περισσότερα clicks σημαίνουν επιπλέον έσοδα. Άλλα πάλι το κάνουν, γιατί μην ξεχνάμε ότι οι διαχειριστές τους είναι πολίτες και μέσα στο σύνολο της κοινωνίας υπάρχουν και συνομωσιολόγοι που πιστεύουν ότι μας ψεκάζουν ή πιστεύουν στα UFOs και άλλες ανοησίες, που τις προβάλλουν ως αλήθειες τους μέσω διαδικτύου», συμπληρώνει ο Θοδωρής.

Ποια είναι η άποψη του για το επίπεδο ενημέρωσης στην Ελλάδα; «Αυτή τη στιγμή έχουμε μεγάλο πρόβλημα», λέει κατηγορηματικά. «Για να γίνει σωστή ενημέρωση θα πρέπει να γίνει πρώτα έλεγχος και ο έλεγχος κοστίζει τόσο σε χρήματα όσο και σε χρόνο. Όπως είναι γνωστό τα ελληνικά ΜΜΕ έχουν οικονομικά προβλήματα με αποτέλεσμα να θέλουν με όσο λιγότερο κόσμο να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερο αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα είναι το ένα μέσο να αντιγράφει το άλλο, κι έτσι αν ένα μέσο κάνει το λάθος – όπως έγινε για παράδειγμα στην περίπτωση με την είδηση του υποτιθέμενου θανάτου του Κώστα Γαβρά – θα το δούμε παντού μετά», τονίζει.

Πώς καταρρίπτεται μια ψεύτικη είδηση;

Μέχρι σήμερα τα ellinikahoaxes.gr  έχουν ανεβάσει πάνω από 2.500 άρθρα. 

Μία χαρακτηριστική, όπως μας λέει ο Θοδωρής, είναι αυτή με την «φωτογραφία – ντοκουμέντο εμπρηστικού μηχανισμού, που δημοσίευσε η εφημερίδα «Έθνος» μετά τις φονικές πυρκαγιές στην Ανατολική Αττική.  Σύμφωνα με το δημοσίευμα τα υπολείμματα του εμπρηστικού μηχανισμού βρέθηκαν δίπλα σε ένα καμένο δένδρο στο Νταού Πεντέλης.

Όταν ο Θοδωρής είδε το πρωτοσέλιδο του «Έθνους», αμέσως κατάλαβε ότι επρόκειτο για Fake News. Γιατί; Επειδή είχε δει τη συγκεκριμένη φωτογραφία να διακινείται για τουλάχιστον πέντε μέρες πριν το δημοσίευμα στο διαδίκτυο. Τι έκανε λοιπόν; Ανέτρεξε στις δημοσιεύσεις και εντόπισε τον άνθρωπο που είχε αναρτήσει αρχικά τη φωτογραφία αυτή στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook. Όπως προέκυψε, τη φωτογραφία είχε ανεβάσει ο Δημήτρης Πολυχρόνης, ιδιοκτήτης του Cafe Lemon Bistro… στην Κινέτα κι όχι στο Νταού Πεντέλης. Άρα η εφημερίδα πρώτα από όλα είχε «μετακομίσει» τον εμπρηστικό μηχανισμό.

Το δεύτερο που ξεκίνησε να ερευνά μαζί με την ομάδα των ellinikahoaxes.gr ήταν το αν επρόκειτο όντως για εκρηκτικό μηχανισμό. Μελέτησαν τη φωτογραφία με τα δύο γκαζάκια προσεκτικά. Και τι είδαν; Πρώτον, ότι δίπλα τους υπήρχαν μπάζα και σκουπίδια και δεύτερον ότι τα γκαζάκια ήταν τρυπημένα, είχαν δηλαδή χρησιμοποιηθεί σε καμινέτο. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν εμπρηστικός αυτοσχέδιος μηχανισμός.

Για να βεβαιωθούν 100% οι fact-checkers του ελληνικού διαδικτύου, επισκέφθηκαν την περιοχή. Βρήκαν τον Δημήτρη Πολυχρόνη που είχε αναρτήσει αρχικά την φωτογραφία και μίλησαν μαζί του και όπως τους είπε όταν βρήκε τα γκαζάκια ενημέρωσε την Πυροσβεστική η οποία έσπευσε στο σημείο, έκανε την πραγματογνωμοσύνη της και αποχώρησε χωρίς να τα περισυλλέξει, όπως θα είχε κάνει αν επρόκειτο για αποδεικτικό στοιχείο.

Η υποψία τους λοιπόν επιβεβαιώθηκε. Ήταν ακόμη μια fake είδηση που καταρρίφθηκε.

Πως θα προστατευτούμε από τα Fake News;

Σε μια εποχή παγκόσμιου ψεύδους, το να… βρεις την αλήθεια είναι μια πράξη δύσκολη.

Ο Θοδωρής μας εφιστά την προσοχή και σε μια άλλη πτυχή του ζητήματος. «Πρέπει να προσέχουμε τι στα αλήθεια είναι Fake News και τι όχι». «Παρατηρώ ότι γίνεται κατάχρηση του όρου», λέει, «κι αυτό είναι ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα, καθώς ο καθένας μπορεί να ισχυριστεί ότι κάτι είναι ψευδές μέσα στη γενικότερη συζήτηση που γίνεται, για προσωπικούς του λόγους, ακόμη κι αν δεν είναι».

«Ο τακτικός αναγνώστης πρέπει να μπει στη λογική της αμφισβήτησης και να αρχίσει να ψάχνει σιγά – σιγά και μόνος του», είναι η συμβουλή του Θοδωρή Δανιηλίδη.

To ellinikahoaxes.gr έχει δημοσιεύσει κι έναν οδηγό με 21 συμβουλές για το πως μπορούμε να καταλάβουμε αν μια είδηση είναι hoax. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που αν υπάρχουν σε μια ανάρτηση που διαβάζετε, θα πρέπει να σας υποψιάσουν, ότι κάτι δεν πάει καλά.

Αυτά είναι τα εξής:

1. Αναπαραγωγή. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγεται αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν αναπαράγει το hoax έχει πεθάνει.

2. Συντάκτης. Αν δεν υπάρχει συντάκτης, είναι ύποπτο. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπό.

3. Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο.

4. Ονόματα. Αν το κείμενο που διαβάζετε, μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ πολύ σημαντικά αυτό να σας υποψιάσει διπλά.

5. Ορθογραφία. Αν στο κείμενο υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη είναι μια ακόμη ένδειξη.

6. Μετάφραση. Αν το κείμενο είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης, τότε αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη. Όσο πιο σημαντικό μήνυμα προσπαθεί να σας περάσει, τόσο πιο πολύ θα πρέπει να σας υποψιάσει το κείμενο που προέρχεται από αυτόματη μετάφραση.

7. Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης, είναι η φωτογραφία/ες και αυτή/ες έχουν άθλια ανάλυση  είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.

8. Ιστορίες. Αν αυτό που διαβάζετε είναι η περιγραφή μιας ιστορίας, χωρίς κανένα στοιχείο, μην το πιστεύετε. Είναι απλά μια ιστορία.

9. Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια σεξουαλικού περιεχομένου, πικάντικη ιστορία που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Διαβάστε τη αν έχετε την περιέργεια να δείτε τι λέει, αλλά μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψημότητα στις σελίδες γιατί κινούν την περιέργεια των αναγνωστών.

10. Μην πιστεύετε ότι αν κοινοποιήσετε μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, οποιαδήποτε εταιρία θα διαθέσει ένα ποσό για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.

11. Απίστευτοι ισχυρισμοί. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου.

12 Συνομωσιολογίες. Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέσο για τους συνομωσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία.

13. Μη λειτουργικά – ενεργά λινκ. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το ίντερνετ και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές  αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφή η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη, ότι κάτι δεν πάει καλά.

14. Λογικά σφάλματα. Αν στο κείμενο περιέχει λογικά σφάλματα, τότε μην το πάρετε στα σοβαρά. Δεν μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά.

15. Υπερβολικοί τίτλοι ή τίτλοι που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης. Τίτλοι που περιέχουν λέξεις όπως ΣΟΚ, ΣΟΚΑΡΙΣΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΟΒΕΡΟ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ, ΔΕΝ ΘΑ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΑ ΑΥΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΗ ΜΥΤΗ ΣΑΣ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΠΛΑΚΑ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΝΙΛΑ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΑ ΔΩΘΕ κτλ. ή τίτλοι που μετά την ανάγνωση του άρθρου καταλαβαίνεις ότι δεν έχουν σχέση με την ανάρτηση, ή στον τίτλο υπάρχουν 25 θαυμαστικά!!!!!!!!!!!!!!!, είναι εύκολο να καταλάβετε ότι μπαίνουν μόνο για να εκμεταλλευτούν την περιέργειά σας και να αυξήσουν την επισκεψημότητα της σελίδας. Αυτό με συνδυασμό κάποιων από τα παραπάνω ανεβάζει τις πιθανότητες, να είναι hoax το άρθρο.

16. Αδικαιολόγητα λάθη. Δε μιλάμε  για απλά ορθογραφικά λάθη, αλλά για τρανταχτά αδικαιολόγητα λάθη. Δεν μπορεί σε ένα άρθρο που μας εμφανίζει π.χ. ένα email  απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία.

17. Έρευνες και βαριά ονόματα. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς να τις παρουσιάζει ή να υπάρχει link για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Η αναφορά σε έρευνες, γίνεται για να αυξήσει την αξιοπιστία του άρθρου και να το πιστέψετε. Το ίδιο συμβαίνει με μεγάλα και γνωστά ονόματα επιστημόνων όπως Αϊνστάιν, Τέσλα κτλ. Αν το είπε ο Αϊνστάιν «τότε δεν αμφισβητείται».

18. Άλλες αναρτήσεις. Αν στη σελίδα που διαβάσατε την ανάρτηση δείτε άλλα γνωστά hoaxes, αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη, γιατί όπως καταλαβαίνετε δεν υπάρχει έλεγχος στις αναρτήσεις της σελίδας.

19. Πόσα άρθρα ανά ώρα; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε 2-3 & 5 λεπτά ανεβαίνει και νέο άρθρο καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν.

20. Σχόλια. Διαβάζετε πάντα τα σχόλια. Αν στα σχόλια υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η ανάρτηση είναι ψέμα, αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου καλό για την αξιοπιστία του άρθρου. 

21. Όλα τα παραπάνω. Όσο περισσότερα από τα παραπάνω συναντήσετε σε μια ανάρτηση, τόσο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες αυτή η ανάρτηση να είναι ένα ακόμη ψέμα ή τουλάχιστον να περιέχει μεγάλες ανακρίβειες.