Oι θεατές αφηγούνται ιστορίες από τη ζωή τους. Oι ηθοποιοί τις παρουσιάζουν στη σκηνή με αυτοσχεδιασμό. Μουσική και φώτα ντύνουν στη στιγμή την παράσταση. Ο θεατής δεν παρακολουθεί απλά την αναπαράσταση της ιστορίας που αφηγήθηκε, αλλά μια βαθύτερη ματιά στη δομή του ψυχισμού του.

Καταλαβαίνει ξαφνικά πως οι λέξεις που χρησιμοποίησε δεν ήταν τυχαίες. Υποδηλώνουν όσα αισθάνεται και κυρίως όσα έντεχνα κρύβει από τον εαυτό του. Όσοι και όσες έχουμε συμμετάσχει σε μια παράσταση Play back Ψ, έχουμε φύγει εκστασιασμένοι.

Ο ψυχίατρος Λάμπρος Γιώτης ο οποίος δημιούργησε την πρώτη επαγγελματική ομάδα Θεάτρου Playback στην Ελλάδα η οποία από το 2004 ως σήμερα έχει δώσει πάνω από 500 παραστάσεις σε θέατρα, πλαίσια θεραπείας και εκπαίδευσης, συνέδρια και φεστιβάλ, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, δίνοντας φωνή στις ιστορίες ζωής των θεατών, μιλάει στο tvxs.gr με αφορμή τις νέες παραστάσεις στον χώρο «Παλμός» Κλεισθένους 3, Πλατεία Κοτζιά (πίσω από το Δημαρχείο) από τις 6 Μαίου έως τις 25 Ιουνίου κάθε Κυριακή και Δευτέρα στις 9 μ.μ. 

Τί είναι το Playback Ψ;

Το Θέατρο Playback είναι ένα θέατρο αυτοσχεδιασμού όπου μια ομάδα καλλιτεχνών αναπριστούν στη σκηνή ιστορίες που μοιράζονται οι θεατές. Έτσι, θεατές και ηθοποιοί, και μαζί μουσικός, φωτιστής και εικαστικός συγκατασκευάζουν ένα θεατρικό γεγονός. Γεννήθηκε από τον Jonathan Fox και τη Jo Salas στις Η.Π.Α. τη δεκαετία του ’60 και εξαπλώθηκε σε πολλά μέρη του κόσμου, από ομάδες ανθρώπων διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά που συνδέονται με ένα κοινό θεατρικό κώδικα.

Η θεατρική ομάδα Playback Ψ είναι η πρώτη επαγγελματική ομάδα Θεάτρου Playback στην Ελλάδα, από επαγγελματίες καλλιτέχνες με ψυχοθεραπευτική κατάρτιση. Ιδρύθηκε το 2004 από τον ψυχίατρο και δραματοθεραπευτή Λάμπρο Γιώτη που εκπαιδεύτηκε στο είδος ως συντονιστής και δάσκαλος (Accredited Trainer, Centre for Playback Τheatre, New York).

Κοντά του, προσέφεραν στην ομάδα τις γνώσεις και το δημιουργικό τους ταλέντο πολλοί συνεργάτες όλα αυτά τα χρόνια, άλλοι αποτελούν σταθερά μέλη της παρούσας ομάδας, άλλοι συνεχίζουν τη δική τους καλλιτεχνική πορεία. Μέχρι σήμερα, η ομάδα έχει δώσει πάνω από 500 παραστάσεις σε θέατρα, πλαίσια θεραπείας και εκπαίδευσης, συνέδρια και φεστιβάλ, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, δίνοντας φωνή στις ιστορίες ζωής των θεατών.

Στον κύκλο παραστάσεων «ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ», που παρουσιάζουμε φέτος, συντονίζουν εναλλάξ οι Λάμπρος Γιώτης, Δημήτρης Μπέγιογλου, Χριστίνα Φραγκιαδάκη, Βέρα Λάρδη και Χρήστος Θεοχαρόπουλος. Παίζουν εναλλάξ οι Σάββας Βασιλειάδης, Κατερίνα Γουέμπστερ, Χρήστος Θεοχαρόπουλος, Μαργαρίτα Καστρινού, Μαρία Μαραγκοπούλου, Χριστίνα Φραγκιαδάκη, Άρτεμις Χατζηαργυρίου. Μουσικά αυτοσχεδιάζει ο Αλέξανδρος Μισιρλιάδης και φωτιστικά ο Νίκος Θεοχαρόπουλος. Τα εικαστικά επιμελείται η Μάγδα Τσαγκαράκη.

Πώς ερέθισε το ενδιαφέρον σας ώστε να το απλώσετε στις Αθηναϊκές αίθουσες;

Παίζουμε Θέατρο Playback με την ομάδα Playback Ψ εδώ και 14 χρόνια. Η προσωπική μου εμπειρία είναι μεγαλύτερη, αφού πριν από αυτό είχα κάποια χρόνια εκπαιδευτικής και διδακτικής εμπειρίας και σε άλλες ομάδες. Οι πρώτες μας παραστάσεις δόθηκαν το 2005 στο θέατρο του Νέου Κόσμου και η αποδοχή από το κοινό ήταν ενθουσιώδης. Κάθε βράδυ το θέατρο γέμιζε, ο κόσμος ένιωθε ένα ιδιαίτερο πλησίασμα, διαφορετικό από αυτό που αισθάνεται κάποιος ως θεατής στις παραστάσεις με θεατρικά έργα. Αυτή η θετική ανταπόκριση μας έδωσε και μας δίνει ακόμη τροφή να συνεχίσουμε. Ακολούθησαν άλλες θεατρικές σκηνές: Booze, Βικτώρια, Studio Μαυρομιχάλη, καθώς και πολλές σκηνές φεστιβάλ, συνεδρίων και εκδηλώσεων. Μέχρι που φτάξαμε τον «Παλμό», το δικό μας σπίτι του playback, όπου εκπαιδευόμαστε, ασκούμαστε και δίνουμε παραστάσεις για κάποια χρονική περίοδο. Ακόμη οι ιδιαίτεροι χώροι των κλειστών πλαισίων στα οποία προσκληθήκαμε να δώσουμε παραστάσεις – κλινικές, κέντρα απεξάρτησης, σχολεία, φυλακές, ψυχιατρεία, ΚΑΠΗ – μας πλούτισαν συναισθηματικά με την κατάθεση ψυχής ατόμων που βρίσκονται δίπλα μας αλλά χωρισμένοι από μας κι ήταν για όλους μας εμπειρίες ζωής. Χωρίς αυτά να σημαίνουν ότι δεν υπήρξαν και αρνητικές κριτικές ή ζητήματα προβληματισμού που μας οδήγησαν να σκύψουμε με μεγαλύτερη προσοχή πάνω στη δουλειά μας. Υποδεχόμαστε μέσα στα χρόνια καινούργιους συνεργάτες που φέρουν τη δική τους εμπειρία στην ομάδα. Βελτιώνουμε συνέχεια τις τεχνικές μας και ανανεώνουμε την αισθητική μας προσέγγιση με μαθήματα κίνησης, φωνής, αυτοσχεδιασμού, εικαστική συμμετοχή. Εκπαιδεύουμε συντελεστές, κάποιοι από τους οποίους δημιουργούν δικές τους ομάδες και συνεργασίες. Ανοίγουμε τις πόρτες στο κοινό σε διαφορετικές σκηνές, θεατρικές ή μη, θέλοντας να ερεθίσουμε θεατές διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, φυλών και ταυτοτήτων, για μια πιο ουσιαστική και βαθειά επικοινωνία.

Σε ποιους απευθύνεστε; Ποιούς ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη γνώμη σας και τι τους προσφέρει;

Απευθυνόμαστε σε κάθε άνθρωπο που θέλει να μοιραστεί ένα προσωπικό του βίωμα, μια προσωπική του ιστορία, που πιστεύει ότι χρειάζεται να τη γνωρίσουν κι άλλοι. Σε κάθε άνθρωπο που έχει βαρεθεί την ασφάλεια του καναπέ του και επιθυμεί μια πιο διαδραστική επικοινωνία με τους άλλους. Σε κάθε άτομο που θέλει να νιώσει ότι ανήκει σε μια πιο ουσιαστική κοινότητα κι όχι μόνο σε εκείνη που την αφορά το προϊόν, τα είδωλα της οθόνης και οι καθρέφτες της μόδας. Σε κάθε άτομο που θέλει να νιώσει κάποια βραδιά μια ζεστή αίσθηση αίματος να κυλάει στις φλέβες του. Σε καθέναν που, εκτός από το να μιλάει, μπορεί και ν’ ακούει. Και σε όσους έχουν να αφηγηθούν μιαν ιστορία, αλλά δεν έχουν ούτε φωνή ούτε πρόσβαση σε κάποιο κοινό.

Όποιος έχει παρακολουθήσει τη διαδικασία, νιώθει ότι οι θεατές μοιράζονται μεταξύ τους βαθιά μυστικά του ενός ή κοινά βιώματα, με έναν τρόπο που μοιάζει πολύ με την ψυχοκίνηση που δημιουργεί η τέχνη αν και το σενάριο διατυπώνεται εκείνη την ώρα και είναι βγαλμένο από τη ζωή. Πώς το καταφέρνετε αυτό;

Το πρώτο βήμα είναι η εμπιστοσύνη. Να μπορέσει ένας άγνωστος θεατής να νιώσει ότι βρίσκεται σε μια θεατρική συνθήκη όπου υπάρχουν όρια, όπου οι άλλοι θα ακούσουν με σεβασμό την ιστορία του, όποια κι αν είναι αυτή, χωρίς κριτική διάθεση και αμφισβήτηση. Σε αυτό βοηθάει η τελετουργία. Το ότι ο συντονιστής συστήνει στην αρχή όλους τους συντελεστές. Εκείνοι αποκαλύπτουν μια προσωπική τους ιστορία μιλώντας με τα πραγματικά τους ονόματα. Είναι η αρχή μιας σταδιακής έκθεσης. Καταργείται η μυστικοπάθεια που υπάρχει στο θέατρο και γυρνάμε στην αλήθεια που θα  προσλάβει στη συνέχεια μια καλλιτεχνική μορφή. Ακόμη, υπάρχει η προσπάθεια από τους ηθοποιούς να μη γίνεται κάποια διαστρέβλωση στις αναπαραστάσεις των ιστοριών. Φυσικά παίζουν την ιστορία του αφηγητή όπως εκείνοι την άκουσαν, αλλά με τη διάθεση να μπουν στη θέση του κάθε θεατή, να υπάρχει ενσυναίσθηση. Αυτό το στοιχείο έχει δουλευτεί για μήνες στις πρόβες μας όπου δουλεύαμε με τις ιστορίες των ηθοποιών και των άλλων συντελεστών της ομάδας που αφηγούνταν, έπαιζαν και παρακολουθούσαν οι ίδιοι ως θεατές το προσωπικό τους αφηγηματικό υλικό στη σκηνή. Έτσι φτάσαμε όλοι μαζί σε ένα επίπεδο ικανής ενσυναίσθησης ώστε να αντιμετωπίζουμε τις ιστορίες άγνωστων σε μας θεατών στις παραστάσεις.

Πόσο εύκολα μοιράζεται το Αθηναϊκό κοινό την προσωπική του ιστορία; Είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας ή θα ήταν αν υπήρχε μία περιοδικότητα στη σχέση ηθοποιών – κοινού – συντονιστή;

Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να μιλήσουν και κυρίως για τα μη προφανή. Να σπάσουν ένα κώδικα κοινότοπης καθημερινής επικοινωνίας και να αποκαλύψουν πιο ουσιαστικές σκέψεις και προσωπικά βιώματα. Ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης δεν έχουμε την πολυτέλεια να είμαστε “καθώς πρέπει”. Το κοινό θέλει να αισθανθεί, να συγκινηθεί, να επικοινωνήσει αλήθειες. Όχι ότι αυτό είναι πάντα κάτι ξεχωριστό ή εξαιρετικά ενδιαφέρον ή διαφορετικό. Αλλά μπορεί να είναι απλά τρυφερό, ή να δείχνει τόλμη και θάρρος ή να εκφράζει κάποια σκέψη για τους άλλους και για την κοινωνία στην οποία μετέχουμε και αυτό για μας είναι πάντα πολύτιμο. Ωστόσο, κάποιες φορές μια ιστορία μπορεί να είναι βαθιά αποκαλυπτική και να σημαδεύει τη μνήμη μας για χρόνια. Τέτοιες ιστορίες έχουμε ακούσει και σε θέατρα, αλλά κυρίως σε μη θεατρικούς χώρους, όπως από παιδιά του Δημοτικού που έχασαν τους γονείς τους σε πυρόπληκτα χωριά της Βόρειας Εύβοιας, από μικρούς ασθενείς σε Ογκολογικές Κλινικές, από πρόσφυγες σε κέντρα βοήθειες για μετανάστες και πρόσφυγες, από άτομα που πάλεψαν για την προσωπική τους ταυτότητα σε γιορτές για τη διαφορετικότητα…

Το Θέατρο Playback δεν είναι μορφή ψυχοθεραπείας, αλλά μπορεί να έχει θεραπευτική αξία. Οι τεχνικές του μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ψυχοθεραπεία για ομάδες και γι’ αυτό συμμετέχουν συχνά στις εκπαιδεύσεις μας ψυχοθεραπευτές και εκπαιδευτικοί, που στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσουν τις τεχνικές αυτές στην ομάδα τους ή στην τάξη. Ακόμη, έχουν έρθει θεραπευτικές ομάδες μαζί με τους θεραπευτές για να έχουν την εμπειρία μιας εποπτείας της πορείας τους μέσα από τη δική μας ομάδα. Στη δουλειά αυτή συμμετείχαν αποκλειστικά μέλη της συγκεκριμένης θεραπευτικής ομάδας, μοιράστηκαν ιστορίες από την πορεία και τις σχέσεις τους μέσα σ’ αυτήν και οι ηθοποιοί του playback τις αναπαράστησαν στη σκηνή. Στην ειδική αυτή περίπτωση, μπορώ να πω ότι ήταν μια ψυχοθεραπευτική διεργασία.

Για έναν ψυχίατρο τι σημαίνει η ενασχόληση με το Playback Ψ;

Ο συντονισμός μιας παράστασης playback απαιτεί μια πολυδιάσταση διαχείριση. Ο συντονιστής χρειάζεται γνώσεις και εμπειρία τόσο γύρω από ζητήματα υγείας -ασθένειας, ψυχικής υγείας – διαταραχών, όσο και από ζητήματα κοινωνικά και πολιτικά. Συχνά έχει ανάγκη και από ιστορικά και μυθολογικά ερείσματα. Και βέβαια απαιτεί θεατρική εμπειρία και γνώση του θεατρικού timing. Σε μια παράσταση ο συντονιστής μπορεί να παίξει ρόλους σκηνοθέτη, δραματουργού, θεραπευτή, αλλά και συνοδοιπόρου. Άρα, για έναν ψυχίατρο μοιάζει με ένα ουδέτερο τοπίο, όπως το όρισε ο Πίντερ, ένα τοπίο όπου τίποτα δεν είναι βέβαιο, τίποτα δεν είναι δεσμευτικό, όλα είναι αμφίσημα και μπορούν να γίνουν και διαφορετικά. Για να ταξιδέψεις σε ένα τέτοιο τοπίο, χρειάζεται να έχεις στέρεα προσωπικά εφόδια αλλά και να είσαι έτοιμος να δώσεις χώρο στην εμπειρία της στιγμής και στην καινούργια γνώση, στο βίωμα που θα προκύψει στο παρόν. Αυτή η εμπειρία είναι ανεκτίμητη, μοιάζει κάθε φορά σαν να περπατάς σε μια απάτητη βουνοκορφή.

Συντονίζουν: Λάμπρος Γιώτης, Δημήτρης Μπέγιογλου, Χριστίνα Φραγκιαδάκη, Χρήστος Θεοχαρόπουλος, Βέρα Λάρδη.
Παίζουν: Σάββας Βασιλειάδης, Κατερίνα Γουέμπστερ, Χρήστος Θεοχαρόπουλος, Μαργαρίτα Καστρινού, Μαρία Μαραγκοπούλου, Χριστίνα Φραγκιαδάκη, Άρτεμις Χατζηαργυρίου.
Μουσική: Αλέξανδρος Μισιρλιάδης | Φωτισμοί: Νίκος Θεοχαρόπουλος
Εικαστική επιμέλεια: Μάγδα Τσαγκαράκη | Συμμετέχουν εικαστικοί καλλιτέχνες
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Μαρία Μαργέτη | Καλλιτεχνική διεύθυνση: Λάμπρος Γιώτης